منابع تاریخی از محمد قاسم میرزا به عنوان کوچک‌ترین فرزند سلطان حسین بایقرا یاد کرده‌اند(1)؛ وی در سال 912ه.ق پس از شکست از ازبکان در ماوراء النهر به سمت مشهد مقدس لشکر کشید. همو چند ماهی در مشهد به حکمرانی پرداخت تا آن‌که به فرمان شیبک خان ازبک، عبید الله سلطان از بخارا فرمان بر جنگ با وی یافته و حاکم پیشین مشهد سید هادی خواجه هم در مرو به لشکر او پیوست. بنا به نقل میرخواند:
«محمد قاسم ميرزا چون خبر توجه اعدا شنوده دل به مقاتله نهاده و مشهد را كوچه بند فرمود و عبيد اللّه سلطان با سپاه فراوان بدانجا رسيده بين الجانبين قتال صعب واقع شد؛ و محمّد قاسم ميرزا در اثناى كرّوفر، مهم او نيز از هم درگذشت، جنود بهرام قهر ماوراء النّهر جمعى كثير از لشكريان خراسان را به تيغ ستم كشتند و آنگاه سيّد هادى خواجه در آن خطّه بار ديگر رايت ايالت برافراخته و عبيد اللّه سلطان عنان مراجعت انعطاف داد كيفيت اين فتح را عرضه داشت نموده به سايۀ سرير اعلى فرستاد. و شيبانى خان از تواتر عنايات سبحانى كه شامل حالش گشته بود اظهار فرح و شادمانى كرده آن زمستان را در سمرقند فردوس‌نشان به پايان رسانيده لوازم جهانبانى به جا آورد»(2)
خواند میر به غارت اهل مشهد و مجاوران حریم رضوی در این جنگ توسط سپاه ازبکان اشاره داشته است:
«و در مشهد مقدس رضويه دست تعدى برآورده خرمن جمعيت مجاوران روضۀ امام عالى‌مقام را بباد غارت و تاراج بردادند»(3)
بنا به نقل وی در این مصاف علاوه بر محمد قاسم میرزا، دو برادر دیگر وی ابوالمحسن ميرزا و محمد محسن ميرزا در مشهد مقدسه کشته شدند.(4)
سکه حاضر یادگاری از دوره حاکمیت محمد قاسم میرزا بر مشهد رضوی است که علاوه بر شهادات ثلاثه در کنار اسامی ائمه دوازده‌گانه شیعه (علیهم السلام)، عبارت «عدل صاحب زمان»(عجل الله تعالی فرجه) بر آن نقر شده است.
پی نوشت:
(1). میر خواند، روضة الصفا، بی‌جا، 1270 ه.ق؛ ص 220.
(2). همان.
(3). خواند میر، تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، تهران: خيام، 1380 ه.ش؛ ج4، ص 389.
(4). همان، ج4، ص 393.
نگارنده: حسین محسنی