تاریخ کتابت: 455هـ یا کمی پیش از آن
شمار برگ‌ها: 266 برگ
معرّفی نسخه: این نسخه کهن‌ترین و نفیس‌ترین دست‌نویس شناخته‌شدۀ تفسير التبيان است؛ دست‌نویس حاضر در زمان حیات شیخ طوسی و در سال 455هـ یا کمی پیش از آن کتابت شده‌است. اهمیت ویژۀ این دست‌نویس در آن است که شماری از دانشمندان همۀ این نسخه را بر شیخ طوسی خوانده‌اند و او به خط خویش اجازۀ قرائت و سماع نسخه را بر روی صفحۀ عنوان نسخه (برگ 2ر) برای ایشان نگاشته‌است. متن اجازه از این قرار است:
قرأ عليّ الشیخ أبو الوفاء عبد الجبار بن عبد الله المقرئ الرازي_ أدام الله عزّه_ هذا الجزء من أوله إلی آخره و سمع جمیعه الشیخ أبو محمّد الحسن بن الحسین بن بابویه القمّي وولدي أبو علي الحسن بن محمّد. وکتب محمّد بن الحسن بن علي الطوسي في شهر ربیع الأول سنة خمس و خمسین وأربعمائة…
چند اجازۀ قرائت دیگر این نسخه بر روی صفحۀ عنوان و برگ آخر نسخه دیده می‌شود.
نسخه شامل جزء سوم از تفسیر است و از آیه 121 سورۀ آل عمران تا آیۀ 50 سورۀ مائده را دربر دارد.
نسخه به خط نسخ نازیباست و نام کاتب و تاریخ کتابت ندارد، اما از آن‌جا که تاریخ اجازۀ شیخ طوسی 455هـ است می‌توان حدس زد که نسخه در همین سال 455هـ یا کمی پیش از آن کتابت شده‌باشد.
نسخۀ شمارۀ 3607 کتابخانۀ آیت اللّه مرعشی نجفی بخشی از ادامۀ این نسخه است (نکـ: معرفی نسخۀ 3607).
معرّفی کتاب: التبيان في تفسير القرآن کهن‌ترین تفسیر کامل قرآن نزد اماميه و نشان‌دهندۀ تبحر شیخ طوسی در تفسیر قرآن، در کنار دیگر موضوعات است. شیخ خود در علت تألیف این تفسير چنین می‌گوید: «آن‌چه مرا به تألیف این کتاب واداشت این بود که هیچیک از اصحاب اماميه را در قدیم و جدید نیافتم که به تفسیر تمام قرآن اقدام کرده باشد.» بنابراین او دست به این کار زده و سعی کرده تا تفسير او ایراد تفاسیر کسانی همچون طبری در درازنویسی و ابوعلی جبّائی در تفسیر تنها کلامی قرآن، و دیگران را نداشته باشد. طوسی در تفسیر خود به همۀ موضوعات علوم قرآنی همچون قرائت، اعراب، اسباب نزول و… پرداخته است. اما بحث‌های ادبی عمدتاً در حوزۀ واژگانی قرآن بیشتر مورد توجه او بوده و او کم‌تر وارد بحث‌های کلامی شده است.
التبيان شامل مقدمه‌ای طولانی در باب کیفیت نزول قرآن، مسألۀ تحریف قرآن، تفسیر به رأی و مسائلی دیگر است.
شیخ طوسی در ۲۱ رجب ۴۴۱ھ/۱۹ دسامبر ۱۰۴۹م از پیش‌نویس التبيان فارغ شد و در روز یکشنبه ۱۴ جمادى الآخر ۴۴۴ھ / ۱ اکتبر ۱۰۵۲م موفق به تبییض آن شد.
التبيان في تفسير القرآن از دیرباز مورد توجه دانشمندان امامیه بوده است، رجال نجاشی کهن‌ترین منبعی است که از آن نام می‌برد. ابن ادریس حلی (د: ۵۹۸ھـ/ 1202-1201م) کمی بعدتر اختصاری از آن با نام المنتخب من تفسير القرآن ترتیب داد که در ۱۴۰۹هـ در قم به چاپ رسیده است. طبرسی مفسر نیز در تفسیر خود عنایتی ویژه به التبيان داشته است.
محل نگه داری نسخه: قم، کتابخانۀ آیت اللّه مرعشی نجفی، ش 83
نگارنده: احمد رضا رحیمی ریسه