«اولین سخنرانی امام‌حسن(علیه السلام) درباره شناخت امام معصوم»، نسخه احسن الکبار، قرن دهم

اطلاعات کلی

نگاره : «اولین سخنرانی امام‌حسن(علیه السلام) درباره شناخت امام معصوم»

نسخه : احسن الکبار

کتابت و تصویرگری : کتابت ــــ و تصویرگر قاسم ‌بن‌ علی

تاریخ تصویرگری : 1526م/ 932 ق

مکتب : تبریز دوم

دوره : صفوی

جغرافیا : ایران

شیوه نقاشی: نگارگری _ نسخه خطی

محل نگهداری: کتابخانه ملی روسیه، سن‌پترزبورگ درن

……………………………………………………………………….

توصیف و شرح

نسخه «احسن‌ الکبار فی معرفه الائمه الاطهار» تالیف ابن‌ عربشاه، محمد بن ‌ابی‌ زید علوی ورامینی است. این نسخه درباره زندگی امامان شیعه(علیهم السلام) است که در سال 837 ه.ق با نثری ساده و روان به زبان فارسی تالیف شده و در قرن 10ه.ق به دستور شاه طهماسب اول صفوی به دست فخرالدین ‌علی ‌بن‌ حسن زواره‌ای تلخیص شده و با افزودن مطالبی بر آن به نام «لوامع الانوار الی‌ معرفه الائمه‌ الاطهار» نامیده شده‌ است. این نسخه با 39 مجلس‌ نگارگری درباره حوادث زندگی پیامبر(صلی الله علیه و آله) و ائمه‌‌اطهار(علیهم السلام) در کتابخانه ملی روسیه، سن‌پترزبورگ درن، نگهداری می‌شود.

در این نگاره که مجلس وعظ و خطابه را به‌نمایش گذاشته‌ است، امام حسن(علیه السلام) بر روی منبر و درون محراب مسجد مشغول ادای سخنرانی است. در اکثر نگاره‌های مربوط به امام حسن(علیه السلام)، جامه ایشان سبزرنگ ترسیم می‌گردد که نشان از این دارد که ایشان با زهر مسموم و شهید می‌شوند. عمامه سپید یا تاج صفوی که بر سر امام است، علاوه بر اینکه یکی از نشانه‌های اصلی مذهب تشیّع در دوره صفویه است، به دلیل رنگ سپیدش نمادی از پاکی است و عبای سیاه‌شان علاوه‌ بر این‌که نمایانگر عزاداری امام حسن(علیه السلام) برای شهادت پدر بزرگوارشان ـ امیرالمومنین علی(علیه السلام) ـ تصور می‌گردد؛ احتمالا به‌دلیل نمایش جایگاه ایشان در آخرین‌ مرحله سلوک ‌الی‌الله می‌باشد، زیرا ایشان بر روی هفتمین‌ پلکان منبر به‌ تصویر کشیده شده‌اند.

طبق روایات، هنگامی که امیرالمومنین‌ علی(علیه السلام) به شهادت رسید، امام حسن(علیه السلام) بالای منبر رفت و خواست سخنی بگوید، اما گریه ایشان را امان نداد، لحظاتی نشست، آنگاه ایستاد(1) و پس از حمد و ثنای الهی، در ذکر فضایل علی(علیه السلام) و اهل‌بیت ایشان فرمود: «منم فرزند بشیر(مژده دهنده به بهشت، یعنى رسول‌ خدا(صلی الله علیه و آله)كه از نام‌هاى آسمانى او بشیر است) منم فرزند نذیر(ترساننده از جهنم)، منم فرزند آن ‌‌كس‌ كه به اذن پروردگار مردم را به‌ سوى او می خواند، منم پسر چراغ تابناك(هدایت)، من از خاندانى هستم كه خداى‌ تعالى پلیدى را از ایشان دور كرده و به خوبى پاكیزه‏شان فرموده، من از آن خاندانى هستم كه خداوند دوستى ایشان را در كتاب خویش(قرآن) فرض و واجب دانسته و فرموده‌ است: «بگو نپرسم شما را بر آن مزدى جز دوستى در خویشاوندانم و آنكه فراهم كند نیكى را بیفزاییمش در آن نكویى را»پس نیكى در این آیه دوستى ما خاندان است …. »(2)

از آن‌جایی‌که موضوع این نگاره «اولین ‌سخنرانی امام حسن(علیه السلام) درباره شناخت امام معصوم» می‌باشد که ظاهرا ایشان در مسجد کوفه به ایراد آن پرداخته‌ است، احتمال دارد هنرمند برای نمایش مسجد کوفه دو درخت بلند خرما که شاخه‌های آن ها به طرفین متمایل گشته‌اند در کناره‌ها و پشت حجره‌های دو ‌طبقه ترسیم نموده‌است.(3)

نگارنده: مرضیه علی پور

پی نوشت:

(1). قیومی اصفهانی، جواد، صحیفه‌الحسن(ع)، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1375ش.

(2). مفید، محمدبن محمد، ارشاد شیخ مفید، ترجمه سید حسن موسوی مجاب. تهران، سرور، 1388 ش.

(3). ر.ک. علی پور، مرضیه و دیگران، «بازجست عناصرتصویری مشترک عرفان شیعی در هنر نگارگری و معماری (نمونه‌موردی؛ نگاره«اولین سخنرانی‌امام‌حسن(ع)درباره‌شناخت‌امام‌معصوم»)، فصلنامه نگره، 1400 ش.